Το νόημα ζωής και ο ρόλος της ψυχοθεραπείας

Ερχόμαστε και φεύγουμε από τη ζωή, ακολουθώντας τον κύκλο της, όπως όλα τα άλλα πλάσματα της φύσης (Baumeister & Vohs, 2002). Ως άνθρωποι όμως, έχουμε την επιπρόσθετη ανάγκη και ικανότητα να προσπαθούμε να κατανοούμε και να βρίσκουμε σκοπό στα πράγματα γύρω μας και στους εαυτούς μας. Με άλλα λόγια να συγκροτούμε νοήματα (Wong, 2014; Baumeister & Vohs, 2002; Yalom, 2002; Spinelli, 2005). Το κυριότερο ίσως από τα νοήματα που προσπαθούμε να βρούμε ή να δημιουργήσουμε είναι το νόημα της ζωής και πιο συγκεκριμένα, το νόημα της δικής μας ζωής (Yalom, 2002).

Η ανάγκη για νόημα εκτός από έμφυτη είναι και ιδιαίτερα κρίσιμη για εμάς καθώς συνδέεται άμεσα με την ψυχική αλλά και σωματική μας υγεία (Kaler, 2006). Τα τελευταία χρόνια η έννοια αυτή έχει λάβει ιδιαίτερη προσοχή και μελέτη στην επιστημονική βιβλιογραφία. Η βίωση νοήματος, τόσο στην ενήλικη ζωή όσο και στην εφηβεία, συνδέεται άμεσα με το ψυχικό και το σωματικό ευζήν, την ψυχική ανθεκτικότητα, την ευτυχία, την ανάπτυξη των δυνατοτήτων του ατόμου, την ευχαρίστηση στην εργασία, την αντιμετώπιση των αναπτυξιακών κρίσεων και τη διαμόρφωση της ταυτότητας του ατόμου και γενικότερα με μια υγιή ψυχολογική λειτουργικότητα. Αντίστοιχα, η επιστημονική έρευνα μας δείχνει ότι το λιγότερο νόημα σχετίζεται με την ψυχολογική δυσλειτουργία, την κατάθλιψη, το άγχος, τον αυτοκτονικό ιδεασμό, τη χρήση ουσιών και την ανάγκη για ψυχοθεραπεία (Bronk, 2009; Kaler, 2006).

Η κρισιμότητα ύπαρξης νοήματος μας οδηγεί στην προσπάθεια, να φτιάξουμε στιβαρά συστήματα νοήματος που να είναι ικανά να στηρίξουν όλη τη ζωή μας, θεωρώντας ότι εκπληρώνουμε έτσι κάποιον ανώτερο σκοπό, ότι η ζωή μας αξίζει και μαζί αξίζουμε κι εμείς (σχέσεις, σπουδές, καριέρα, οικογένεια, χόμπι, εθελοντισμός). Όλοι μας και ο καθένας ξεχωριστά πετυχαίνουμε να δημιουργήσουμε ή να βρούμε το προσωπικό μας νόημα μέσα από τη βασική μας ανάγκη να αναζητάμε μια ζωή που για εμάς αξίζει να τη ζήσουμε (Längle, 2004; Meakin, 2014).

Σύμφωνα με τον Frankl, πρωτοπόρο στη μελέτη του νοήματος, το βασικότερο κίνητρο του ατόμου είναι να βρει ένα νόημα στη ζωή του, έναν σκοπό, ένα ‘γιατί’ στο οποίο θα αφιερώνει όλη του την ενέργεια, πράγμα που θα συνεισφέρει στη θέληση του για ζωή παρά τις δυσκολίες της. Ο κάθε άνθρωπος είναι υπεύθυνος για το χτίσιμο ή την ανεύρεση του δικού του προσωπικού νοήματος βασιζόμενος στην απαίτηση της κάθε κατάστασης και στην κατανόηση του εαυτού του (Längle, 2004).

Προκειμένου να βιώνουμε νόημα στη ζωή μας πρέπει να εξυπηρετούνται ορισμένες ανάγκες μας. Οι τέσσερις αυτές ανάγκες κατά τους Baumeister και Vohs (2002, p. 610) είναι οι εξής:

  1. Ο σκοπός: Είναι η γέφυρα μας ανάμεσα στο τώρα και στο αύριο. Ό, τι στοχεύουμε στο παρόν και ο τρόπος που ενεργούμε, νοηματοδοτούνται συνδέοντάς τα με όσα επιθυμούμε να πραγματοποιήσουμε στο μέλλον. Ό σκοπός μας αν και μακρινός παραμένει ζωντανός από το πώς προσανατολίζουμε τη ζωή μας στο σήμερα για να τον εκπληρώσουμε.
  2. Οι αξίες μας: Μας βοηθούν να διακρίνουμε τι έχει για εμάς τη μεγαλύτερη σημασία στη ζωή και να αποφασίσουμε για τον τρόπο που θα ενεργήσουμε. Κάνοντας αυτό που θεωρούμε καλό ή θετικό αποφεύγουμε το αίσθημα της ενοχής και της μεταμέλειας.
  3. Η αποτελεσματικότητα: Η αίσθηση ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε και ότι έχουμε μια κάποια αίσθηση ελέγχου στα πράγματα.
  4. Η προσωπική αξία: Η αίσθηση ότι αξίζουμε και μπορούμε να καταφέρουμε κάτι καλό και σημαντικό που μπορεί να κάνει τη διαφορά. Η αίσθηση ότι οι άλλοι μας υπολογίζουν, ότι ανήκουμε.

Όταν οι ανάγκες αυτές δεν ικανοποιούνται επαρκώς, πράγμα το οποίο συμβαίνει κυρίως σε δύσκολες ή κομβικές περιόδους της ζωής όπως η είναι η εφηβεία, η συνταξιοδότηση, μια προσωπική κρίση ή μία απώλεια, το νόημα χάνεται ή λιγοστεύει και η έλλειψη νοήματος αρχίζει να μας απασχολεί ως καίριο ζήτημα (Längle, 2004). Ως αποτέλεσμα, μπαίνουμε αυτόματα στη διαδικασία αναζήτησης του νοήματος, αυτό που ο Frankl ονομάζει «θέληση για νόημα», μία έμφυτη παρόρμηση να βρούμε σκοπό και σημασία.

Οι δυσκολίες και ο πόνος έχουν τη δύναμη να ενεργοποιούν τις ανάγκες μας για νόημα. Αρχικά με το να προσπαθήσουμε να βρούμε κάποιον σκοπό μέσα σε αυτό που μας συμβαίνει, να εξηγήσουμε την κατάσταση που βρισκόμαστε, να διαπιστώσουμε τι αξία μπορεί να έχει για εμάς, να ξαναχτίσουμε την αίσθηση ενός κάποιου ελέγχου και των ικανοτήτων μας και να ενισχύσουμε μέσα από αυτήν τη διαδικασία την αίσθηση της προσωπικής μας αξίας.

Οι δυσκολίες μας βάζουν ξανά στο μηχανισμό της ικανοποίησης των τεσσάρων αναγκών δημιουργίας του νοήματός μας (Baumeister και Vohs, 2002). Η έρευνα δείχνει ότι αίσθηση λιγότερου νοήματος συνδέεται με μεγαλύτερη ανάγκη για ψυχοθεραπεία και πολλοί άνθρωποι έρχονται στην ψυχοθεραπεία καθώς επιθυμούν να ενεργοποιηθούν και να πετύχουν μια βαθύτερη αίσθηση νοήματος στη ζωή τους. Οι κρίσεις που μας οδηγούν σε μια τέτοια απόφαση προσφέρουν ευκαιρίες για ανάπτυξη και εξέλιξη και ένα μεγαλύτερο νόημα ζωής μπορεί να είναι αποτέλεσμα της ψυχοθεραπευτική διαδικασίας (Kaler, 2006).

Η ψυχοθεραπεία μπορεί να μας προσφέρει το χώρο και το χρόνο να διαπιστώσουμε τι πραγματικά έχει σημασία για εμάς στη ζωή, ποιες είναι οι ουσιαστικές μας ανάγκες αλλά και να ενδυναμώσουμε τον εαυτό μας. Μέσα από την αποδοχή των δυσκολιών αλλά και της αναγνώρισης των ικανοτήτων μας, έχουμε την ευκαιρία να θέσουμε πραγματοποιήσιμους στόχους και να βρούμε τη στήριξη ώστε να πορευτούμε προς μία ζωή που για εμάς αξίζει να τη ζήσουμε.

Μίρκα Πλέσσα, ΜSc
Ψυχολόγος και Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεύτρια

Βιβλιογραφία

Baumeister R. F. and Vohs, K. D. (2002). The pursuit of meaningfulness in life. In C. R. Snyder & S. J. Lopez (Eds.), The handbook of Positive Psychology (pp.608-618). New York: Oxford University Press.

Bronk, K. C., Hill, P. L., Lapsley, D. K., Talib, T. L.  and Finch, H. (2009). Purpose, hope, and life satisfaction in three age groups. The Journal of Positive Psychology, 4, 6, 500-510.

Kaler, M. (2006). The meaning in life questionnaire: Assessing the presence of and search for meaning in life. Journal of Counseling Psychology, 53, 1, 80-93.

Längle, A. (2004). The search for meaning in life and the existential fundamental motivations. International Journal of Existential Psychology and Psychotherapy, 1, 1, 28-37.

Meakin, P. (2014). Generating a meaningful existence: A Nietzschean based interpretation. Pathways to philosophy. Retrieved from http://www.philosophypathways.com/index.html

Wong, P. T. P. (2014). Positive psychology of meaning in life and well-being. Shorter version published as Wong, P. T. P. (2014). Meaning in life. In A. C. Michalos (Ed.), Encyclopedia of quality of life and well-being research (pp. 3894-3898). New York: Springer.

Yalom I. D. (2004).Το δώρο της ψυχοθεραπείας. Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα.